W orientalnej kulturze lotos to kwiat posiadający wiele symbolicznych znaczeń. Jego główną cechą jest to, że kwitnie w stojącej wodzie. Dlatego też lotos postrzegany jest jako symbol czystości; mimo że kwitnie w mętnych wodach, pozostaje czysty i niewinny.
Zwijając swe listki w ciemności oraz rozkwitając ponownie w pełnym słońcu, kwiat ten jest symbolem duchowego spełnienia. Jest pewnego rodzaju objawieniem, pojawiając się na powierzchni pierwotnej wody, podobnie jak kosmiczne jajo. Zwinięty pąk lotosu symbolizuje rozwój potencjału ukrytego w ziarnie, z którego się wywodzi.
Kwiat ten jest także symbolem energii kosmicznej ze względu na fakt, iż posiada osiem płatków (odniesienie do ośmiu głównych kierunków w przestrzeni). Dlatego często wykorzystuje się lotos w rysunkach mandali oraz yantras. Ikonografia indyjska przedstawia Wisznu śpiącego na powierzchni wód oceanu, często przedstawianego w formie lotosu. Z pępka Wisznu wynurza się lotos, na którym siedzi Brahma (stwórca wszechświata).
Według Buddystów lotos reprezentuje naturę Buddy, nietkniętą przez otaczającą go Samsarę (kołowrót narodzin i śmierci). Klejnot w lotosie, mani padme, jest symbolem wszechświata gdzie stanowi obszar Dharmy, z której emanuje Nirwana. Budda w środku lotosu pełni rolę Chakravarti (Króla królów). W centrum lotosu można też znaleźć górę Meru stanowiącą oś świata. Lotos z tysiącem płatków reprezentuje cud sam w sobie.
W literaturze japońskiej często wykorzystuje się lotos jako symbol moralności.
W starożytnym Egipcie lotos symbolizuje zarówno stworzenie (powstanie), jak i odrodzenie. Lotos to pierwsza istota, jaka pojawiła się w pierwotnej wodzie. Niebieski lotos jest uznawany za najświętszy ze wszystkich.