Chociaż pochodzenie gry w szachy jest wciąż mało znane i owiane tajemnicą, wiemy z pewnością, że gra wywodzi się z krajów Wschodu, mimo że największą popularność zyskała na Zachodzie. Wiadomo również, że na początku szachy pomagały budować strategie wojenne, dlatego też kojarzyły się głównie z kastą wojowników (Kshatriya).
Białe i czarne pola symbolizowały ciemność i światłość, walkę między tytanami i bogami czy też między półbogami i demonami ( Devas i Asuras).
Szachownica reprezentuje widzialny świat, którym rządzą białe i czarne pola, czyli dualizm yin i yang.
Składa się ona z 64 pól, gdzie liczba sześćdziesiąt cztery jest liczbą stworzenia kosmicznej jedności. 64 heksagramów znajdziemy w księdze I-Ching, będącej chińską Księgą Przemian zapisaną przez Konfucjusza. 8 trygramów z ich 8 kombinacjami reprezentuje 64 zmiany lub procesy przemiany. Znajdują się one w ciągłym procesie transformacji, poddając zawsze modyfikacji jedną z trzech linii trygramów. Linie te reprezentują życie: jego elementy stałe i zmieniające się. „Nic nie jest stałe” – tak powiada Hermes Trismegistos (Hermes Po Trzykroć Wielki) w stworzonej przez siebie Tablicy Szmaragdowej, która ze swoim siedmioma zasadami stanowi syntezę filozofii i mądrości starożytnego Egiptu.
Szachownica symbolizuje zarówno przestrzeń zewnętrzną, w której działają siły kosmiczne, jak i wewnętrzną człowieka, który walczy sam ze sobą. Innymi słowy jest to Kurukshetra (pole walki) w indyjskim dziele Mahabharata.
Gra w szachy bazuje na inteligencji i koncentracji. Dlatego też łatwiej nauczyć się logiki i strategii wypróbowując je na szachownicy niż korzystając z teoretycznego „przewodnika po strategii”.
Według profesora Klausa, dziekana Wydziału Filozofii Uniwersytetu Humboldta, „człowiek uczy się szybciej poprzez grę i praktykę niż uczestnictwo w abstrakcyjnych lekcjach”. To tłumaczy wpływ jaki na uczniów wywiera ten „król gier”: Uczy innych poprzez praktykowanie, a w szczególności samokontrolę, kontrolę umysłu oraz dyscyplinę dzięki ciągłemu rozwojowi praktycznej logiki.
Szachy to rodzaj dialogu, który jest częściowo naukowy a częściowo magiczny, analityczny i jednocześnie intuicyjny, elokwentny i milczący, przez co stanowi swoistego rodzaju pojedynek.